Napięcie mięśniowe u dziecka – wszystko, co warto wiedzieć

Czy zdarzyło Ci się pomyśleć, że Twoje maleństwo jest trochę „sztywne” lub wręcz przeciwnie – wydało Ci się bardziej „wiotkie”, niż inne dzieci? To nie przypadek! Za tymi różnicami stoi napięcie mięśniowe – klucz do prawidłowego rozwoju dziecka. Zaburzenia napięcia mięśniowego to częsta przyczyna niepokoju rodziców. I słusznie – nieprawidłowe napięcie może wpływać na sposób karmienia, rozwój ruchowy dziecka, a nawet na jego przyszłą postawę czy zdolności manualne. Dobra wiadomość? Wiele z tych trudności da się skutecznie wspierać – o ile zostaną zauważone i odpowiednio zdiagnozowane. Dowiedz się więcej!

Napięcie mięśniowe u dziecka – o co właściwie chodzi?

Pomyśl o mięśniach jak o strunach w instrumencie – by działać poprawnie i harmonijnie, muszą być nastrojone idealnie, a więc ani za luźno, ani za mocno. To właśnie odpowiednie napięcie mięśniowe sprawia, że dziecko może swobodnie się poruszać, obracać główkę, chwytać zabawki, uczyć się siadać, raczkować, a w końcu biegać. Napięcie mięśniowe to nic innego jak gotowość mięśni do pracy, czyli ich opór na rozciąganie. Innym określeniem jest tonus mięśniowy – bazowy stan przygotowania do działania. Jest ono regulowane przez niezwykle złożony układ nerwowy i zmienia się w zależności od aktywności, pozycji ciała, a nawet emocji dziecka. Prawidłowe napięcie mięśniowe jest absolutnym fundamentem dla prawidłowego rozwoju ruchowego, sensorycznego i poznawczego Twojego malucha. To ono pozwala dziecku utrzymywać stabilną pozycję, precyzyjnie kontrolować ruchy i poznawać świat.

Wzmożone napięcie mięśniowe u dziecka – przyczyny i objawy

Czasem zdarza się, że napięcie jest zbyt duże. Mówi się wtedy o wzmożonym napięciu mięśniowym, znanym również jako hipertonia. Przyczyny tego stanu bywają bardzo różne. Często są to czynniki okołoporodowe. Co można do nich zaliczyć?

Niedotlenienie w trakcie porodu: Czasem nawet chwilowy brak tlenu może mieć wpływ na układ nerwowy.
Wcześniactwo: Niewykształcony jeszcze w pełni układ nerwowy wcześniaków jest bardziej podatny na zaburzenia napięcia.
Komplikacje w ciąży: Infekcje matki, urazy czy przyjmowane leki mogą wpływać na rozwój płodu.
Problemy neurologiczne: Czasami wzmożone napięcie może być sygnałem bardziej złożonych problemów z układem nerwowym, na przykład mózgowego porażenia dziecięcego. Niemniej są to rzadsze przypadki i wymagają szczegółowej diagnostyki.
Genetyka i wady wrodzone: Rzadziej, ale zdarza się, że to geny lub wrodzone anomalie są odpowiedzialne za hipertonię.

Warto pamiętać, że nie zawsze wzmożone napięcie musi oznaczać coś poważnego – czasem jest to po prostu indywidualna cecha dziecka, pewna „sztywność”, która z czasem, przy odpowiedniej stymulacji i pielęgnacji, się normalizuje.

Jak rozpoznać, że mięśnie maluszka są za bardzo napięte?

Zwróć uwagę na następujące sygnały.

Sztywność i opór

Dziecko jest sztywne, trudne do swobodnego przewijania, ubierania czy noszenia. Podczas próby zgięcia rączki czy nóżki czuć wyraźny opór, jakby mała sprężynka się prostowała.

Nadmierne prostowanie kończyn

Nadmiernie prostuje rączki i nóżki, a jego ruchy są często gwałtowne i nieskoordynowane – jakby działały na zrywach.

Zaciskanie piąstek i podwinięte paluszki

Dziecko często zaciska piąstki, a paluszki u stóp często są podwinięte, jakby chciało się czegoś kurczowo chwycić.

Prężenie się

Dziecko wyraźnie odgina główkę i plecki do tyłu, a więc pręży się, tworząc literę „C” lub „kształt banana”, szczególnie gdy jest noszone na rękach, leży na plecach lub na brzuchu. To sygnał, że mięśnie prostowniki są zbyt aktywne.

Asymetria ułożeniowa

Może układać się wciąż na jedną stronę, odwracać główkę tylko w jedną stronę, co może prowadzić do spłaszczenia główki, znanej jako plagiocefalia.

Problemy z karmieniem

Trudności z otwieraniem buzi, nadmierne wyginanie się podczas ssania, nerwowe odrywanie się od piersi lub butelki.

Drażliwość i płacz

Płacz może być bardzo intensywny, a dziecko wydaje się niespokojne, drażliwe i trudno je ukoić.

Jeśli zauważysz u swojego malucha kilka z tych objawów, nie panikuj od razu, ale skonsultuj się z pediatrą, neurologiem dziecięcym lub fizjoterapeutą. Pamiętaj, że wczesna diagnoza i interwencja są kluczowe.

Obniżone napięcie mięśniowe u dziecka – przyczyny i objawy

Z drugiej strony, napięcie mięśniowe może być obniżone. Mówi się wtedy o hipotonii. Dziecko z obniżonym napięciem może wydawać się bardzo spokojne, wiotkie, czasami wręcz „leniwe” ruchowo. Przyczyny obniżonego napięcia są równie zróżnicowane, co wzmożonego. Można zaliczyć do nich poniższe czynniki.

Uwarunkowania genetyczne: Niektóre zespoły genetyczne, na przykład zespół Downa, zespół Pradera-Williego często wiążą się z hipotonią.
Choroby metaboliczne: Zaburzenia przemiany materii mogą wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego.
Wcześniactwo: Podobnie jak w przypadku hipertonii, niewykształcony układ nerwowy wcześniaków jest bardziej podatny na zaburzenia napięcia, w tym hipotonię.
Problemy z odżywianiem: Niedobory żywieniowe mogą osłabiać mięśnie.
Inne schorzenia neurologiczne: Rzadziej, ale hipotonia może być objawem chorób nerwowo-mięśniowych.

Podobnie jak przy wzmożonym napięciu, czasem obniżone napięcie to po prostu cecha indywidualna dziecka, która z czasem ustępuje, szczególnie gdy dziecko jest odpowiednio stymulowane do ruchu.

Jak rozpoznać, że „sznurki są za luźne”?

Zwróć uwagę na następujące sygnały.

Wiotkość i „przelewanie się”

Dziecko jest wiotkie i sprawia wrażenie „przelewającego się przez ręce” podczas podnoszenia. Możesz mieć wrażenie, że trzymasz worek ziemniaków, a nie sprężystego malucha.

Brak kontroli głowy

Główka dziecka chwieje się, trudno mu ją utrzymać w linii z tułowiem, szczególnie w pierwszych miesiącach życia.

„Żabia” pozycja

Leżąc na plecach, dziecko często ma rączki i nóżki ułożone płasko po bokach, jak żabka, zamiast aktywnie unosić je do góry.

Luźne stawy

Ramiona i biodra są luźne, a stawy wydają się niestabilne. Dziecko może mieć trudności z utrzymaniem stabilnej pozycji.

Apatia i mała aktywność

Dziecko wydaje się apatyczne, mało aktywne, niechętnie się rusza, rzadko kopie nóżkami czy macha rączkami.

Opóźniony rozwój ruchowy

Późniejsze unoszenie głowy, przewracanie się, siadanie, raczkowanie czy chodzenie. Maluch potrzebuje więcej czasu na osiągnięcie kolejnych kamieni milowych.

Problemy z karmieniem

Słabe, nieskuteczne ssanie, szybkie męczenie się przy piersi lub butelce, a nawet zasypianie w trakcie jedzenia.

Podobnie jak w przypadku wzmożonego napięcia, obserwacja kilku z tych objawów powinna skłonić Cię do wizyty u specjalisty. Im wcześniej, tym lepiej, ponieważ wczesna interwencja może znacząco wpłynąć na rozwój Twojego dziecka.

Nieprawidłowe napięcie mięśniowe a karmienie piersią

Karmienie piersią to nie tylko dostarczanie pokarmu, ale i niezwykle ważny, intensywny trening dla malucha. Pomyśl o nim jak o sesji na siłowni dla mięśni twarzy, szyi i jamy ustnej. Dziecko, aby skutecznie ssać pierś, musi zaangażować mnóstwo mięśni – prawidłowo ustawić żuchwę, język i wargi, wytworzyć odpowiednie podciśnienie. To prawdziwa praca! W przypadku wzmożonego napięcia dziecko może mieć trudności z szerokim otwarciem ust i prawidłowym uchwyceniem brodawki. Jego mięśnie są tak napięte, że otwarcie buzi jest ograniczone, a ruchy języka bywają sztywne i nieskoordynowane. Maluch może się też wyginać i prężyć podczas karmienia, co utrudnia prawidłowe przystawienie i efektywne ssanie, a także może prowadzić do uszkodzeń brodawek u mamy. Dziecko może „walczyć” z piersią, denerwować się i płakać.

Z kolei, obniżone napięcie może objawiać się słabym, nieskutecznym ssaniem. Dziecko nie ma siły, by utrzymać ssanie przez dłuższy czas, szybko się męczy przy piersi, zasypia w trakcie jedzenia, co prowadzi do niedostatecznego pobierania pokarmu. Może mieć trudności z utrzymaniem odpowiedniego podciśnienia w jamie ustnej, co prowadzi do słabego wypływu mleka i zniechęcenia. Maluch może też mieć otwartą buzię, co utrudnia efektywne ssanie i prowadzi do połykania powietrza. W obu przypadkach problemy z karmieniem mogą prowadzić do niedożywienia, słabego przybierania na wadze, a także frustracji zarówno u dziecka, jak i u mamy. Ważne jest, aby skonsultować się z doradcą laktacyjnym, który pomoże ocenić technikę karmienia i ewentualnie skieruje maluszka do fizjoterapeuty lub neurologopedy, który zajmie się terapią mięśni jamy ustnej i twarzy.

Wpływ nieprawidłowego napięcia na postawę dziecka w przyszłości

Wiesz, jak ważne są fundamenty przy budowaniu domu? Tak samo prawidłowe napięcie mięśniowe, wypracowane w pierwszych miesiącach i latach życia, jest fundamentem dla prawidłowej postawy ciała w przyszłości. Jeśli od małego mięśnie maluszka nie pracują jak należy, mogą pojawić się problemy z jej „ruszaniem się” i stabilnością w dorosłym życiu. To trochę jak gra w domino – jeden mały problem na początku może pociągnąć za sobą kaskadę kolejnych.

Dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym mogą mieć w przyszłości tendencję do nadmiernego prostowania się, chodzenia na palcach (przez co wyglądają jak małe baletnice, tylko że to nie zawsze jest pożądane!). Są bardziej narażone na rozwinięcie wad postawy, takich jak plecy wklęsłe, koślawość kolan czy szpotawość stóp. Ich mięśnie są stale napięte, co prowadzi do skrócenia niektórych grup mięśniowych i nadmiernego obciążenia stawów.
Z kolei, dzieci z obniżonym napięciem mogą być bardziej narażone na wady postawy związane z „wiotkością” – płaskostopie, plecy okrągłe (tak zwane „garbienie się”), skoliozę czy koślawość stóp. Wyobraź sobie kwiatek, któremu brakuje wody i który się pokłada – tak mogą czuć się ich mięśnie, które nie są w stanie utrzymać odpowiedniej, stabilnej pozycji. Często mają też problem z utrzymaniem równowagi i szybko się męczą.
Nieprawidłowe napięcie mięśniowe wpływa również na koordynację ruchową, równowagę i zdolność do wykonywania precyzyjnych ruchów. Dziecko może mieć trudności z nauką jazdy na rowerze, bieganiem, czy nawet pisaniem i rysowaniem.
Może mieć także wpływ na funkcjonowanie narządów wewnętrznych, ponieważ prawidłowa postawa jest kluczowa dla właściwego ułożenia i działania organów wewnętrznych, a także dla prawidłowego oddechu. Dzieci z wadami postawy mogą mieć problemy z oddychaniem, trawieniem, a nawet koncentracją.

Dlatego też, wczesna interwencja w przypadku nieprawidłowego napięcia mięśniowego jest jak budowanie solidnego fundamentu dla domu – gwarantuje zdrowy i stabilny rozwój dziecka na lata, zapobiegając wielu problemom w przyszłości.

Co robić przy nieprawidłowym napięciu mięśniowym?

Jeśli cokolwiek Cię niepokoi w rozwoju ruchowym Twojego dziecka – czy to jego „sztywność”, czy wręcz przeciwnie, nadmierna „wiotkość” – NIE ZWLEKAJ! Intuicja rodzica to potężne narzędzie, a wczesna diagnoza i interwencja są absolutnie kluczowe dla powodzenia terapii. Nie słuchaj „dobrych rad” typu „wyrośnie z tego” – czasem rzeczywiście tak jest, ale ryzyko, że nie, jest zbyt duże, by je ignorować.

Najważniejszym krokiem jest konsultacja ze specjalistami. Do kogo się udać?

Pediatra. To zawsze pierwszy punkt kontaktu. Pediatra oceni ogólny stan zdrowia dziecka, przeprowadzi wstępne badanie i w razie potrzeby skieruje do odpowiednich specjalistów. Nie bój się zadawać pytań i wyrażać swoich obaw.
Neurolog dziecięcy. Jeśli pediatra podejrzewa, że problemy z napięciem mogą występować na tle neurologicznym, może skierować do neurologa. Ten z kolei, pomoże postawić precyzyjną diagnozę, wykluczyć poważniejsze schorzenia i zaplanować odpowiednie leczenie farmakologiczne – jeśli będzie ono konieczne.
Fizjoterapeuta dziecięcy: Fizjoterapeuta przeprowadzi szczegółową diagnostykę funkcjonalną, oceni jakość ruchów dziecka, jego wzorce postawy i na tej podstawie zaproponuje indywidualny program rehabilitacji. Wśród popularnych i skutecznych metod stosowanych u niemowląt i małych dzieci są:
Metoda NDT-Bobath: Skupia się na poprawie jakości ruchu poprzez hamowanie nieprawidłowych odruchów i ułatwianie prawidłowych wzorców ruchowych. To tak jakby uczyć mięśnie „tańczyć” w odpowiednim rytmie.
Metoda Vojty: Wykorzystuje punkty ucisku na ciele dziecka, by wywołać odruchowe reakcje ruchowe i aktywować odpowiednie grupy mięśniowe. To trochę jak resetowanie układu nerwowego, by zaczął działać poprawnie.
Integracja Sensoryczna (SI): Jeśli problemy z napięciem mają podłoże sensoryczne, terapeuta SI pomoże dziecku przetwarzać bodźce z otoczenia w bardziej efektywny sposób, co może wpłynąć na poprawę napięcia mięśniowego.
Osteopata lub Chiropraktyk dziecięcy: Czasem to napięcia w tkankach, powstałe na przykład w trakcie porodu (skręcenie szyi, kompresja kości czaszki), mogą wpływać na napięcie mięśniowe i asymetrie. Osteopata może pomóc w ich delikatnym rozluźnieniu i przywróceniu równowagi.
Doradca laktacyjny lub Neurologopeda: Jeśli problemy z napięciem wpływają na karmienie piersią lub rozwój mowy, ci specjaliści ocenią funkcje mięśni jamy ustnej, języka i gardła oraz pomogą dobrać odpowiednie techniki karmienia czy ćwiczenia.

Pamiętaj, że terapia to nie tylko wizyty u specjalisty! Kluczowa jest rola rodzica. To Ty jesteś najważniejszym terapeutą dla swojego dziecka w codziennym życiu. Odpowiednie noszenie, pielęgnacja, czyli sposób podnoszenia, przewijania lub stymulujące zabawy na macie, a nawet sposób karmienia – to wszystko ma ogromne znaczenie. Im szybciej się zadziała oraz im bardziej świadomie będzie się wspierać rozwój malucha, tym większa szansa na to, że będzie rozwijać się harmonijnie i osiągnie pełnię swojego potencjału ruchowego. Nie bój się prosić o pomoc – specjaliści są po to, by wspierać!