USG w ciąży – praktyczny poradnik

USG to jedno z najważniejszych badań podczas ciąży. Dla wielu przyszłych mam to także pierwszy moment, w którym naprawdę czują, że w ich brzuchu rozwija się mały człowiek. Choć na ekranie widać jedynie czarno-biały obraz, to właśnie on dostarcza bezcennych informacji o zdrowiu i rozwoju dziecka. Warto więc wiedzieć, na czym polega to badanie, jak się do niego przygotować i czego można się po nim spodziewać.

USG – co to za badanie?

USG, czyli ultrasonografia, to nieinwazyjne badanie obrazowe wykorzystujące fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości. Ich odbicia od tkanek ciała są przekształcane przez komputer w obraz widoczny na ekranie monitora. W odróżnieniu od promieniowania rentgenowskiego ultradźwięki nie mają właściwości jonizujących, dzięki czemu badanie jest całkowicie bezpieczne i może być powtarzane wielokrotnie w czasie ciąży.

Pierwsze badania ultrasonograficzne wykonano w medycynie już w latach 50. XX wieku – początkowo służyły do diagnostyki chorób wątroby i serca. W położnictwie zaczęto je stosować kilka lat później, a w Polsce na szerszą skalę w latach 70. Od tamtej pory technologia bardzo się rozwinęła: współczesne aparaty USG pozwalają uzyskać nie tylko obraz dwuwymiarowy (2D), ale także przestrzenny (3D) i dynamiczny (4D), dzięki czemu rodzice mogą zobaczyć nawet mimikę dziecka w łonie mamy.

USG w ciąży pozwala ocenić wiek ciąży, rozwój narządów płodu, łożysko i ilość płynu owodniowego. Na podstawie tego badania lekarz może też wstępnie wykryć niektóre wady rozwojowe lub potwierdzić prawidłowy przebieg ciąży. W Polsce zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) ultrasonografię wykonuje się obowiązkowo trzy razy – w każdym trymestrze. W praktyce jednak wiele przyszłych mam decyduje się na dodatkowe badania, by na bieżąco śledzić rozwój swojego malucha.

Jak wygląda badanie USG w ciąży?

Choć każda wizyta przy aparacie USG przebiega podobnie, jej przebieg może różnić się w zależności od etapu ciąży. Badanie jest całkowicie bezbolesne, a jego wykonanie trwa zwykle kilkanaście minut.

USG w I trymestrze

• Badanie najczęściej wykonuje się dopochwowo, co pozwala uzyskać bardzo dokładny obraz we wczesnej fazie rozwoju.
• Lekarz ocenia lokalizację pęcherzyka ciążowego, obecność zarodka i jego bicie serca.
• Określa również przybliżony wiek ciąży i przewidywany termin porodu.

USG w II trymestrze

• USG wykonuje się przez powłoki brzuszne, najczęściej między 18. a 22. tygodniem.
• To tzw. „połówkowe USG”, podczas którego dokładnie ocenia się budowę narządów dziecka, łożysko i ilość płynu owodniowego.
• To też moment, gdy można poznać płeć malucha (jeśli rodzice tego chcą).

USG w III trymestrze

• Badanie ma na celu ocenę wzrastania płodu, jego położenia oraz stanu łożyska.
• Lekarz sprawdza przepływy krwi w pępowinie i ocenia, czy dziecko rozwija się prawidłowo.

Po każdym badaniu pacjentka otrzymuje opis i zdjęcia – swoistą pamiątkę z podróży maluszka w brzuchu mamy.

Czego dowiesz się z kolejnych badań USG?

Każde badanie ultrasonograficzne w ciąży ma swoje konkretne cele. Wykonuje się je w określonych momentach, aby jak najlepiej monitorować rozwój dziecka i przebieg ciąży. Standardowo wykonuje się:

• I badanie (między 11. a 14. tygodniem) – ocena wieku ciążowego, liczby płodów, przezierności karkowej (NT), obecności kości nosowej oraz wstępna ocena budowy anatomicznej dziecka.
• II badanie (między 18. a 22. tygodniem) – szczegółowa ocena anatomii płodu: serca, mózgu, kręgosłupa, kończyn, nerek i innych narządów.
• III badanie (między 28. a 32. tygodniem) – kontrola wzrastania płodu, ilości płynu owodniowego i przepływów krwi w naczyniach.

Te trzy badania stanowią podstawę opieki prenatalnej, ale lekarz może zalecić dodatkowe USG, jeśli istnieją ku temu medyczne wskazania – np. nieprawidłowe wyniki badań lub cukrzyca ciążowa.

5 czynników, które wpływają na obraz USG w ciąży

Czasem obraz na monitorze jest jak zdjęcie przez mgłę – nie zawsze idealnie wyraźny. Istnieje kilka czynników, które mogą wpływać na jakość obrazu USG.

1. Ilość tkanki tłuszczowej pacjentki – im grubsza warstwa tkanek, tym słabsze przenikanie ultradźwięków i gorsza widoczność struktur płodu.
2. Stosowanie tłustych kremów i olejków – mogą one tworzyć warstwę utrudniającą przewodzenie fal dźwiękowych, dlatego przed badaniem lepiej nie smarować brzucha.
3. Gazy jelitowe – powietrze rozprasza fale ultradźwiękowe, co może zakłócać obraz. Warto unikać ciężkostrawnych posiłków przed badaniem.
4. Macica tyłozgięta – naturalna cecha anatomiczna, która czasem utrudnia ocenę płodu, zwłaszcza we wczesnej ciąży.
5. Blizny pooperacyjne – tkanka bliznowata również wpływa na rozchodzenie się ultradźwięków, przez co niektóre obszary mogą być mniej widoczne.

Oprócz tych czynników ogromne znaczenie ma również pozycja dziecka – jeśli maluch akurat odwróci się plecami, schowa rączki przy twarzy lub ułoży w nietypowy sposób, lekarz może mieć utrudnioną ocenę pewnych struktur. Wtedy czasem trzeba po prostu… poczekać, aż mały model zmieni pozę.

Jak przygotować się do badania?

Przygotowanie do USG w ciąży jest proste, ale kilka drobnych zasad może ułatwić uzyskanie lepszego obrazu i sprawić, że badanie przebiegnie sprawnie. Warto założyć wygodne ubranie – najlepiej dwuczęściowe. Przed pierwszym badaniem, które zwykle wykonuje się dopochwowo, należy opróżnić pęcherz. Natomiast przy badaniu przez powłoki brzuszne – szczególnie w pierwszym trymestrze – delikatnie wypełniony pęcherz może poprawić widoczność struktur płodu, gdyż stanowi „okno akustyczne” dla ultradźwięków.

Dzień przed badaniem dobrze jest unikać napojów gazowanych i bardzo tłustych potraw, które mogą powodować wzdęcia, a tym samym utrudnić uzyskanie wyraźnego obrazu. Nie ma potrzeby być na czczo. Choć to drobiazg, przed badaniem nie warto też stosować na brzuch żeli, balsamów czy olejków – mogą one utrudniać kontakt głowicy z ciałem.

Na badanie warto przyjść kilka minut wcześniej, by spokojnie się przygotować. Jeśli to jedno z pierwszych USG, dobrze jest też mieć przy sobie kartę ciąży i wcześniejsze wyniki badań – lekarz często porównuje dane, aby dokładnie ocenić rozwój dziecka.

Czego nie można zobaczyć w badaniu USG w ciąży?

USG daje niezwykle dużo informacji, ale nie jest badaniem kompleksowym. Nie pokaże wszystkiego, nawet przy najbardziej zaawansowanym sprzęcie.

• Wady genetyczne – choć niektóre cechy mogą sugerować obecność choroby chromosomalnej, USG nie pozwala na jej jednoznaczne rozpoznanie. Do tego służą testy prenatalne, np. NIPT czy amniopunkcja.
• Funkcje narządów wewnętrznych – badanie pokazuje ich budowę, ale nie pozwala ocenić, jak pracują – przykładowo – nerki czy wątroba dziecka.
• Rozwój neurologiczny – struktury mózgu można obejrzeć, lecz funkcjonowanie układu nerwowego (np. zdolność do ruchu, mowy, uczenia się) pozostaje poza zasięgiem ultrasonografii.

Dlatego USG to tylko część większej układanki diagnostycznej. Łączy się je z badaniami biochemicznymi, testami prenatalnymi i oceną kliniczną, aby stworzyć pełny obraz zdrowia dziecka.

Czy USG jest bezpieczne w ciąży?

Tak – badanie USG jest całkowicie bezpieczne, zarówno dla mamy, jak i dla dziecka. Fale ultradźwiękowe nie emitują promieniowania jonizującego, a więc nie mają negatywnego wpływu na komórki ani DNA. Od ponad 60 lat ultrasonografia jest szeroko stosowana w położnictwie na całym świecie i nie ma dowodów naukowych, by prawidłowo wykonane badanie mogło zaszkodzić płodowi.

Bezpieczeństwo USG wynika również z jego krótkiego czasu trwania oraz zasady ALARA (As Low As Reasonably Achievable), zgodnie z którą lekarz stosuje możliwie najmniejszą energię fal potrzebną do uzyskania dobrego obrazu. Ważne jednak, aby badanie wykonywał wykwalifikowany specjalista z odpowiednim certyfikatem – wtedy można mieć pewność, że jest ono przeprowadzone prawidłowo i zgodnie z obowiązującymi standardami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.

Warto też pamiętać, że USG nie służy wyłącznie ciekawości rodziców. To przede wszystkim badanie diagnostyczne, które dostarcza lekarzowi informacji niezbędnych do oceny zdrowia matki i dziecka. Dlatego, choć zdjęcia z USG są wspaniałą pamiątką, to najważniejsze jest, by zawsze traktować badanie jako element profesjonalnej opieki medycznej.